METAMORFOSE - DE KRACHT VAN TRANSFORMATIE

PRACHTIGE VOORBEELDEN

Waarschijnlijk denk je als lezer bij het woord metamorfose aan wat wij zien bij vlinders, die vanuit een dikgevreten rups, die zich dan verpopt, als een prachtig wonder tevoorschijn komt.

Dat gaat dan via de cyclus: eitje > rups > pop > vlinder, die dan weer eitjes legt .. enz. Het is één van de vormen van metamorfose in de natuur, die je zelfs met het blote oog kunt waarnemen. En zo zijn er meer. 
Een paar voorbeelden: 
* de kikker: van eitjes-achtig kikkerdril, via het kikkervisje naar de totaal anders gevormde kikker.
* de libel: vanuit het eitje, via de nimf-larve naar de sierlijke libel
* de bij, die zich ook in vier gestalten ontwikkelt van ei, via larve, pop tot een van die duizenden soorten vliesvleugelige diertjes.
* de salamander, die zich vanuit een eitje eerst ontwikkelt tot een larve met kieuwen (in het water) en daarna tot de volwassen salamander met longen (op het vaste land).
Zo zijn er veel meer voorbeelden te geven, b.v. uit de wereld van de vissen, de amfibieën, de zee-egels.

De hier genoemde voorbeelden zijn vormen van volledige metamorfose. Daarnaast zijn er talrijke vormen van een onvolledige metamorfose, waarbij het pop-stadium 'overgeslagen' wordt en waarbij wat uit het eitje komt al lijkt op de volwassen vorm. Waarschijnlijk is het meest sprekende voorbeeld daarvan wel het kippen-ei, waaruit het kuikentje voortkomt, dat al aardig op de volwassen kip lijkt. En zo is het ook b.v. bij sprinkhanen, waterjuffers en wantsen. 

Allemaal heel interessant ! Het zijn sprekende voorbeelden van
(nog slechts) één van de enorme levenskrachten in de natuur.
Misschien vind je dit al boeiend genoeg. Maar het wordt nog veel boeiender (vind ik) als je je realiseert dat dit maar een paar voorbeelden zijn van wat er op zoveel ándere manieren in de héle natuur gebeurt.

IN DE HELE NATUUR

Metamorfose, gedaanteverandering, trans-formatie in letterlijke zin, is een constante in de héle natuur, d.w.z. iets wat zich altijd en overal voordoet. De vroegste (elementaire) deeltjes bij het ontstaan van het universum transformeerden al tot atomen en die weer tot moleculen en zo tot de eerste vormen van sterren, die op hun beurt weer in verschillende stappen en via specifieke omstandigheden  transformeerden tot de eerste elementen (zoals koolstof, zuurstof, stikstof, zwavel ) waaruit de materie van het universum bestaat. 

In volgende stadia ontstonden weer door echte transformaties andersoortige sterren, spiraalnevels met honderd duizenden sterren, melkwegstelsels, waarbinnen dan weer zonnestelsels en planeten ontstonden, en daarop niet alleen bergen, maar opnieuw via enorme transformaties, het onbegrijpelijke wonder van leven, eerst in de eencellige planten, bacteriën, en via talloze stappen naar grotere planten. Deze zijn nog gebonden aan hun plaats. En dan ontstaan de organismen die niet meer plaatsgebonden zijn ... de dieren. 

Een ongelooflijk lange geschiedenis met ontelbare metamorfosen, zowel in de plantenwereld (de flora) als in de dierenwereld (de fauna). Zowel bloemen als bomen, zowel kolibries als kangoeroes, en dan, ongeveer 7 miljoen jaren geleden de eerste 'mensachtigen', de hominiden. In grote stappen, waarin mensen op twee voeten gingen lopen, werktuigen gingen gebruiken, met vuur leerden omgaan, zich over grotere afstanden gingen verplaatsen en  taal en cultuur gingen ontwikkelen, zijn er dan ongeveer 300.000 jaar geleden mensen, die wij de homo sapiens noemen. Mensen met een relatief groot hersenvolume, die symbolisch kunnen denken en taal steeds verder ontwikkelen! 

Elk van deze ontelbare vormen ondergaan hun eigen en unieke metamorfoses of transformaties. Steeds ontstaan, weliswaar met vallen en opstaan, vanuit bestaande vormen en materialen nieuwe creaties. Helemaal vanuit het bestaande, denk maar aan de rups, en toch helemaal nieuw, zoals de vlinder, die in onze ogen in niets lijkt op de rups. Het is, om in een beeld te spreken zowel een cyclisch als een spiraalvormig gebeuren: enerzijds herhaling en anderzijds verandering, verbetering, verrijking - en dat steeds weer opnieuw.

Het verhaal is eindeloos - in alle richtingen ! Het lijkt er op, schreef iemand, of het universum nooit tevreden is, omdat het streeft naar steeds meer spectaculaire prestaties. Als je een tijdje stilstaat bij die hele evolutie dan word je werkelijk sprakeloos ...

WAARHEEN ?

En dan komt bijna vanzelf de vraag op: Wat probeert het universum met al die transformaties te bereiken ? Niet alleen waardóór wordt dit alles voortgedreven, maar ook: waartóe, waarhéén ? Die vragen hebben  natuurlijk al heel veel mensen in de hele geschiedenis bezig gehouden. Wat is de drive, de natuurkracht, de scheppingsenergie ? Waar komt dit alles uit voort en wat is het doel, waar is het op gericht ? Het kan niet anders of mensen hebben voortdurend antwoorden gezocht op die zo fundamentele vragen.
We weten het:
De Joods-Christelijke bijbel kent zijn verschillende scheppingsverhalen. 
De grote oosterse tradities hebben hun unieke oorsprongsverhalen, waarin ze de diepe intuïties van talloze mensen proberen in beeld te brengen.

En de vele huidige mensen, die wij soms nog primitieve volkeren noemen, maar beter oorspronkelijke culturen heten, hebben nog altijd hun prachtige liederen, dansen, verhalen en beelden - om althans iets uit te drukken van dat grote geheim van de schepping, waarin we allemaal opgenomen zijn.

Wie zich door die verwondering en eerbied laat áánspreken gaat steeds meer vragen stellen bij hoe wij tegenwoordig met die schepping rondom ons en in onszélf omgaan.

Hier valt heel veel over te zeggen, en wel in twee richtingen: een zorgelijke kant  én een hoopvolle kant. Het zorgelijke betreft onze menselijke houding, onze beslissingen en handelingen. Het hoopvolle heeft te maken met wat blijkbaar onverwoestbaar is in onze hele werkelijkheid: die wonderlijke, onweerstaanbare, creatieve krachten die hoe dan ook aanwezig blijven en die alleen maar vragen om met hen méé te werken - zodat, door alle ups en downs heen - het léven overwint.

In een volgende aflevering hoop ik, geïnspireerd door die alom en altijd aanwezige veelvormige transformatieve kracht, verder in te gaan op die beide aspecten: onze verantwoordelijkheid én de grond voor onze hoop en vertrouwen.

Johan Muijtjens
juli 2025