DE GENEZENDE KRACHT VAN SCHOONHEID

 

 DE SCHOONHEID VAN DE AARDE

Wie nadenkt over de schoonheid van de aarde, vindt reserves aan kracht die net zo lang meegaan als het leven zelf. ( Rachel Carson )

Op 1 september begint het jaarlijkse Seizoen van de Schepping. Voor sommigen (velen?) is dat méér een tijd om te worstelen met al het negatieve dat we horen over milieu, natuur, klimaat enz. dan om onze prachtige Schepping te vieren, er voor te danken, je erdoor te laten inspireren.
Ik herken dat zelf heel intens. Ook ik worstel met die twee kanten.
Geïnspireerd door wat Rachel Carson hierboven schrijft wil ik nu toch en met vertrouwen en ook vréugde wat dieper nadenken over een van die mysteries, die mij zo intrigeren: WAAROM IS ER ZOVEEL MOOIS dat wij mensen zelfs vaak nooit zien en dat er al werkelijk miljoenen, ja miljarden jaren is : in de zogenaamd levenloze natuur, in de plantenwereld, in de dierenwereld en bij ons mensen ? De hele kosmos is er vol van ! Het is onbegrijpelijk... !

PURE EXTRAVAGANTIE
"Waarom al die weelderige kleuren, ragfijne vleugels, zijdezachte bloemblaadjes?

Waarom regenboogkleurige watervallen die neerstorten in diepe, kronkelende rivieren die verdwijnen in de plooien van prachtige bergen? Koele bossen met vederachtige varens aan de voet van torenhoge bomen, vol met het vrolijke gezang van vogels? Waarom 'ruisende' golven van graslanden, vol met bloemen, tjirpende krekels, hoog vliegende weidevogels? Woestijnen verlicht door lichtgevende cactusbloemen, de roep van raven, het gezang van coyotes? Waarom wolken in vuur en vlam door de ondergaande zon?" schreef de grote natuurliefhebster Betty Crawford. 


Het makkelijke, rationele antwoord is misschien: omdat we onze zintuigen en ons bewustzijn hebben ontwikkeld om dit alles mooi te vinden. Maar, kun je dan toch vragen: waarom zó ongelooflijk uitgebreid en gevarieerd? We hadden ons toch ook kunnen ontwikkelen om een veel saaiere wereld bevredigend te vinden? Bijen en kolibries hadden zich toch kunnen ontwikkelen om een planeet vol (alleen) witte bloemen te bestuiven? Vlinders en vogels hebben hun schitterende juweelkleuren toch niet nodig om te vliegen of voedsel te vinden? Pauwen en kalkoenen hadden rustigere manieren kunnen bedenken om een partner aan te trekken - denken we. Het is juist die pure extravagantie van dit alles, de 'buitensporigheid', die het zo mysterieus maakt. 

SCHOONHEID ALS KRACHT        
Volgens kosmoloog Brian Swimme is schoonheid een aspect van die universele kracht die wij aantrekkingskracht noemen. Schoonheid als aantrekkingskracht. Ja, dat herkennen we wel in ons dagelijkse leven. Het mooie trekt aan. Maar is schoonheid eigenlijk niet iets veel fundamentelers ? Ook in de wereld die wij niet zien is er namelijk ongelooflijk veel schoonheid. 

Het was schoonheid en harmonie, aldus natuurkundigen, die als één van de eerste krachten zich manifesteerden toen de grote aantrekkingskracht van de zwaartekracht de pasgeboren atomen van het universum samenbracht om de eerste sterren te vormen. Vervolgens voelden de sterren zelf de aantrekkingskracht op elkaar toen ze samenkwamen in de melkwegstelsels, zoals onze eigen Melkweg - die we op een heldere nacht zo kunnen bewonderen. 
Tussen al die sterren zwierf stof, dat zich verzamelde  tot planeten waar omheen soms ook weer manen ontstonden. Een onvoorstelbaar groots proces, hier in een paar woorden samengevat. En dan te weten dat het daar niet bij bleef, maar dat één van de acht planeten om onze zon, onze aarde, zich tot die prachtige 'blauwe planeet' ontwikkelde, vol van dynamiek en leven.

EN DAN DE ZON EN DE AARDE ..
Er is daarbij een 'levenslange' band tussen de zon en de aarde ontstaan. De zon was er 'iets' eerder (een half miljard jaren ongeveer!) maar toen kon ze haar volle licht en warmte ook aan die relatief kleine, jonge aarde aanbieden - dus nu al ruim vier miljard jaren. Die lange relatie leidde na heel veel tussenstappen tot het ontstaan van léven, een ongelooflijk intiem gebeuren zou je kunnen zeggen: Van uiterst kleine, minuscule plantjes tot steeds 

 grotere planten. 

Dan komt dat verbazingwekkende moment waarop levende wezens ontdekken hoe ze het chlorofylmolecuul (met name in bladgroen) kunnen maken. Dit chlorofyl reageert op het licht van de zon in een rijke resonantie, gaat als het ware meetrillen met de verschillende kleuren van het zonlicht - zonder enig geweld, gewoon heel weldadig, zoals wij zonlicht óók heel weldadig kunnen ervaren. Door dit zeer complexe molecuul te creëren bonden planten zichzelf en de hele aarde aan de zon in een steeds intiemere relatie. Door dat bladgroen waren ze namelijk in staat om vanuit het overvloedig aanwezige kooldioxide, samen met water, nu zuurstof in de atmosfeer te brengen en energieke suikers voor de groei van de planten - waardoor steeds complexer en verblindend mooi leven kon ontstaan.
 
AANTREKKINGSKRACHT WERKT SCHEPPEND
Dat zijn een paar 'grote' voorbeelden hoe aantrekking, verleiding mag je zeggen, niet ergens stopt, maar blijft dóórgaan, niet méér van hetzelfde, klonen zouden wij zeggen, maar creatief: nieuwe dingen scheppend. En dat gaat ook nu nog steeds door. Niet alleen in het groot (in het universum) maar ook in het klein en zelfs in het héél kleine.

In die 'tussenmaat', waarin wij mensen zitten, weten we heel goed hoe schoonheid, harmonie, intimiteit, complexiteit enz. ons áántrekken. We kennen dat natuurlijk in de onderlinge relaties van mensen en in de vruchtbaarheid daarvan: niet alleen in nieuw fysiek leven, kleine kinderen, hoe ongelooflijk belangrijk ook, maar óók in vriendschap, in zorg voor elkaar, in trouwe dienstbaarheid.

Het zelfde speelt ook in zoveel ándere vormen van creativiteit, nieuwsgierigheid, onderzoek en die blijvende verbazing over wat zich allemaal aan ons voordoet, ook in onze samenleving. Er zit diep in ons een onweerstaanbaar scheppingsinstinct. We zijn als mensen (en zo in de hele werkelijkheid) spontaan, van binnen uit, gericht op schoonheid, verbondenheid, harmonie, samenspel en samenwerking. We zijn, ja alles is, zoals een theoloog schreef, gezegend vanaf het begin.
We zien dat in de hele dierenwereld (waar wij mensen toch eigenlijk ook toe behoren): veel vormen van betrokkenheid, ja intimiteit zelfs, en ook b.v. van nieuwsgierigheid, van organiseren en ordenen, schoonheid scheppen. Denk b.v. aan intimiteit tussen paarden en ook kleinere dieren, aan het prachtig bouwen van nesten, het zorgen voor pasgeborenen, en werkelijk ontélbare voorbeelden meer...

WE WORDEN GETRANSPONEERD
Als je naar dat alles kijkt of luistert en erover nadenkt voel je dat je hele wezen daarop reageert. Het reageert op de ervaring van de schoonheid, de harmonie, de creativiteit, het stralende leven.

Dit natuurlijke proces van aantrekkingskracht, die vormen voortbrengt in grote creativiteit, die uitgroeit tot schoonheid en intimiteit  - of hoe je je dit wonderlijke proces ook probeert voor te stellen - heeft een aarde, een levende wereld van onbeschrijfelijke schoonheid voortgebracht. Stel je maar eens voor dat je door een veld met wilde bloemen loopt. Of door een microscoop naar de structuur van een schelp kijkt. Of dat je de ingewikkelde wiskundige taal ontdekt die het universum beheerst. Of, natuurlijk, de schoonheid van een jong kind of een ander (jong) levend wezen dat ons diep ráákt.
Op zulke momenten, inderdaad, reageert ons hele wezen op de kracht van schoonheid. Ons hart gaat open. Onze energie stijgt. We voelen ons levend, verbonden, opgewonden. We worden als het ware getransporteerd, overgebracht naar een andere wereld. We gaan over een drempel heen, naar een rijk waar zorgen worden gerelativeerd en de verwarringen van het dagelijks leven wat tot rust komen. Een andere wereld die toch éven werkelijk is als die vaak zo routinematige dagelijkse werkelijkheid. Schoonheid en creativiteit zijn even werkelijk, maar vragen wél dat je je ervoor opent. Het vraagt dat je je bewust lós maakt van wat je op dat moment bezighoudt en in zijn greep heeft.

EVOLUTIE WEKT ONTZAG
Zoals gezegd: Als je de tijd en de rust neemt om je te laten áánraken door schoonheid, harmonie of creativiteit, dan erváár je hoe weldadig dat is. In het licht van de vele uitdagingen van het bestaan geeft dat je weer reden om van het leven te houden. Op onze goede momenten erváren we dat duidelijk. En wat misschien nog meer verbaast: schoonheid ging ons al eeuwen en eeuwen voor ! Die schoonheid, harmonie en creativiteit zijn er al vanaf het allereerste begin van ons universum, je kunt dat niet diep genoeg beseffen.

Misschien zou je wel mogen zeggen, dat de kosmos een manier wilde vinden om 'na te denken' over alle schoonheid die hij had gecreëerd, en hij daarom uiteindelijk tot óns, denkende, voelende, kijkende, verlangende, intiem liefhebbende ménsen heeft geëvolueerd. Wat een prachtige gedachte en een hulde aan de Schepper, die dit leven-minnende vermogen vanaf de eerste oorsprong al in de hele schepping heeft gelegd ! Dit is overigens lang betwijfeld, omdat de aarde ook door meerdere grote crises is gegaan (denk alleen maar aan de vijf grote extincties, het uitsterven van bijna alle leven), maar grote geleerden, kosmologen, astronomen, kunnen tegenwoordig niet anders dan concluderen, bij nog alle open vragen, dat deze fundamentele gerichtheid op (zich steeds verder ontwikkelend) léven er werkelijk moet zijn - tot hun verbazing en verwondering! 
Daar mogen wij ons, gewone mensen, dan van harte bij aansluiten.
 
DAT IS ALLEMAAL HEEL MOOI ...  
  
Maar ondertussen brandt het Amazonewoud, zodat we sojabonen kunnen verbouwen om varkens te voeren. Of om ruimte vrij te maken voor veeboeren om rundvlees te leveren voor fastfood-hamburgers. Of om olie te boren om onze onverzadigbare honger naar consumptiegoederen te stillen... enzovoort, enzovoort. De kranten staan er vol van.
En wat doen wij mensen elkáár aan !

Je vraagt je in gemoede af:
Hoe hebben wij, omringd door zoveel schoonheid, harmonie en creativiteit, een geschiedenis van zoveel wreedheid, verwaarlozing en onverschilligheid kunnen creëren? Dat is dat ánder mysterie, waar velen, ook ik, mee worstelen. 
Onze ziel, ons hart, ons hele innerlijk verlangt naar de schoonheid, harmonie en creativiteit die wij zo van binnenuit kennen. Toch zijn onze gedachten en onze daden zo gemakkelijk op het oppervlakkige en kortstondige gericht. We vervuilen onze leefomgeving en slagen er niet in onze kinderen te voeden en te beschermen. We voeren oorlog om land en grondstoffen. We sluiten families op die vluchten voor het gevaar dat ons beleid heeft veroorzaakt. We verbranden de longen en de voedingsstoffen van onze planeet...

TOCH ONS OPENEN VOOR SCHOONHEID ?

Is er in het licht van deze verwoesting nog ruimte om na te denken over en ons te openen voor de waarde, de kracht, het genezend vermogen van  schoonheid? Op onze goede momenten weten we dat we dat zeker moeten doen en er ruimte voor moeten maken, misschien zelfs véél ruimte. Dat genezend effect haalt ons uit onszelf, brengt ons weer tot echt, blij en begeesterd léven, keer op keer. Ons openen voor schoonheid, tijd nemen om daarvan te genieten, geeft ons kracht om het gewicht van teleurstelling, verdriet en woede te dragen en ons te richten op herstel. 

Schoonheid is geen oppervlakkige aantrekkingskracht. De ultieme schoonheid van bloemen ligt niet in hoe mooi ze zijn, d.w.z. hoe mooi wij ze vinden. Ze bestonden namelijk al zeker 160 miljoen jaar vóórdat wij mensen kwamen om ervan te genieten. Hun grote kracht ligt in wat het universum van hen wilde, niet in wat wij willen.

Het zijn kosmische wezens, molecuul voor molecuul gesmeed uit sterrenstof en de grondstoffen van onze aarde. Ze laten, net als zoveel andere voortbrengselen van de evolutie, als het ware de ziel van de aarde uit de grond onder onze voeten tevoorschijn komen  - eenvoudiger kan het niet, zou je kunnen zeggen. Ook zij, net als ál het andere leven, zijn gevormd door relaties en voor relaties. Ze zijn zeer bedreven in het áángaan daarvan: met de grond die hen voedt, met de lucht die ze inademen, met het zonlicht dat ze omzetten in voeding, met de planten en dieren om hen heen. En dan hebben we het dus alleen nog maar over bloemen ...

In feite is de héle natuur, vanaf subatomair niveau tot de allergrootste eenheden in onze kosmos, aangelegd op  relaties, op samenwerking, op verbinding, op dynamiek.

RELATIES - DAAR GAAT HET OM
Relaties, die door schoonheid, harmonie en creativiteit gekenmerkt worden. Diepe schoonheid, die met goedheid samengaat. Die trekken ons diepste innerlijk naar zich toe, in banden van intimiteit en liefde. 
Waarom zijn we vaak zo 'kapot' van het nieuws ? We zijn zo diep teleurgesteld omdat we voelen hoe diepgaande relaties dag na dag worden verbroken. Dat doet ons pijn.
Het is waar dat we aan onze industriële samenleving veel te danken hebben, maar ze leidt er jammer genoeg ook vaak toe dat verbinding, harmonie, het mooie, misbruikt worden en zelfs vernietigd - wat doorwerkt tot in onze menselijke relaties, op kleine en op grote schaal. Toch blijven we, als we de rust en de tijd nemen, ervaren dat dit zo ingaat tegen de goede aantrekkingskracht, de harmonie, de creativiteit, de schoonheid waar ons hart naar hunkert. 

De diepgaande én bemoedigende les van schoonheid, harmonie en creativiteit ligt in de gezonde energie die ze in ons mensen steeds weer op gang brengen. Dat is echt geen theorie. Dat erváren we als we ons bewust bewegen in de richting van datgene wat ons aantrekt, ons verbindt, ons rust geeft, wat we mooi vinden. We ervaren dat we veranderen, ontspannen, groeien, genézen, dat er nieuw licht en vreugde in ons leven komen. 

DE GENEZENDE KRACHT VAN SCHOONHEID en harmonie en creativiteit en ... Hoezeer gun ik u, lezer, deze ervaring ! Dan is er alle reden om het Seizoen van de Schepping echt te vieren en te beleven, óók als een geschenk !

Geniet tenslotte nog maar even van deze drie prachtige fractals: een frisse broccoli, een ontplooiende varen en  een spiraliserende cactus:

[ Een fractal is een geometrische vorm die een oneindig complex patroon vertoont, waarbij dezelfde vorm of hetzelfde patroon zich op verschillende schaalniveaus steeds weer herhaalt, een eigenschap die bekend staat als zelfgelijkvormigheid. Fractals komen zeer veel voor doorheen de hele natuur. ]

Johan Muijtjens
eind augustus 2025